Als organisatie aan de slag met AI Geletterdheid

20 mei, 2025

Farisch Docent School of Data Science

Farisch Hanoeman

“Organisaties zijn verantwoordelijk voor het waarborgen van veilig, transparant en verantwoord gebruik van AI.”

Kunstmatige intelligentie (AI) verovert in rap tempo de werkvloer. AI biedt grote kansen, maar brengt ook risico’s en verantwoordelijkheden met zich mee. Het is daarom niet langer voldoende dat alleen specialisten AI begrijpen. Iedere medewerker die werkt met of beslissingen neemt op basis van AI moet weten wat de technologie doet, hoe die werkt en wat de mogelijke gevolgen zijn. Met de komst van de Europese AI-verordening (AI Act) is AI-geletterdheid zelfs een juridische noodzaak: sinds 2 februari 2025 verplicht de AI-verordening organisaties om werk te maken van AI-geletterdheid. Organisaties zijn verantwoordelijk voor veilig, transparant en verantwoord gebruik van AI, wat betekent dat medewerkers die met bepaalde AI-systemen werken aantoonbaar AI-geletterd moeten zijn. 

AI-geletterdheid vergroten is geen kwestie van een eenmalige cursus, maar een continu proces. Technologie evolueert snel en kennis van medewerkers moet mee blijven groeien. Bovendien kent elke organisatie verloop: mensen verlaten de organisatie en nieuwe collega’s komen erbij, dus AI-geletterdheid moet ook deel uitmaken van het onboardingprogramma voor nieuwe medewerkers. Er bestaat geen one-size-fits-all aanpak. Wat nodig is hangt af van hoe en waarvoor je AI gebruikt. De wet geeft geen exacte voorschriften, dus organisaties moeten zelf slimme, passende keuzes maken, wat vraagt om visie, creativiteit en betrokkenheid vanuit HR, Learning & Development en directie.

Hoe pak je dit aan? Een meerjarig actieplan met duidelijke stappen helpt om hier structureel en stapsgewijs aan te werken. Zo’n plan zorgt ervoor dat je AI-geletterdheid kunt opbouwen, bijhouden en verbeteren. We bespreken hieronder vier concrete stappen om AI-geletterdheid te versterken binnen je organisatie. Deze opzet volgt de handreiking “Versterk je organisatie met AI-geletterdheid” en bij elke stap geven we een fictief praktijkvoorbeeld.

Download het stappenplan "Aan de slag met AI Geletterdheid"

Direct Download Versterk je Organisatie met AI Geletterdheid
AI Geletterdheid Iteratie

Afbeelding 1. Het implementeren van een goed AI Geletterdheid beleid is een iteratief proces.

In kaart brengen

De eerste stap is inventariseren: breng in kaart welke AI-toepassingen er binnen de organisatie zijn, wie ermee werken en wat men daarover al weet. Het doel van deze stap is een duidelijk overzicht van de huidige situatie. Op deze manier kun je gericht bepalen wat er nodig is om AI-geletterdheid te verbeteren. Belangrijke vragen hierbij zijn bijvoorbeeld:

  • AI-systemen inventariseren: Welke AI-systemen of algoritmes worden er binnen de organisatie gebruikt? Denk aan toepassingen voor personeelswerving, klantcontact (bijv. chatbots), data-analyse of planning. Noteer per systeem ook de mogelijke voordelen en risico’s. Het (AVG) verwerkingsregister (indien beschikbaar) kan een handig startpunt zijn om bestaande algoritmes op te sporen.
  • Bestaand beleid en initiatieven: Welke regels, beleidsdocumenten of plannen over AI zijn er al? Bekijk of er al kaders bestaan rondom AI-gebruik of digitale vaardigheden. Dit laat zien of je kunt voortbouwen op bestaande initiatieven in plaats van vanaf nul te beginnen.
  • Huidige kennis peilen: Wie werken er met deze AI-systemen en wat weten zij er al over? Voer eventueel een korte vragenlijst of nulmeting uit onder betrokken medewerkers. Zo’n nulmeting onthult waar de kennisgaten zitten en geeft een nulpunt om later het effect van je aanpak te meten.

Praktijkvoorbeeld: AI in kaart brengen

Gemeente Meerzicht, een fictieve middelgrote gemeente, ontdekte in deze fase dat binnen de organisatie twee AI-toepassingen in gebruik waren: een algoritme dat helpt bij fraude-opsporing in uitkeringsaanvragen en een zelflerende chatbot op de website voor inwonersvragen. Specifiek beleid rondom AI bleek nog niet te bestaan. AI werd slechts kort genoemd in het algemene digitaliseringsplan. Door een vragenlijst uit te sturen naar medewerkers van de afdelingen die met deze systemen werken, kreeg de gemeente inzicht in de kennisniveau’s. Veel medewerkers bleken op de uitkomsten van het fraude-algoritme te vertrouwen zonder goed te begrijpen hoe het model werkt of welke biases daarin kunnen optreden. Deze nulmeting bevestigde dat er aanzienlijke behoefte was aan training en bewustwording rond AI.

Doelen stellen

Op basis van de inventarisatie kun je gerichte leerdoelen formuleren: welke kennis en vaardigheden moeten medewerkers ontwikkelen om AI op een verantwoorde manier te gebruiken? Bepaal per functie(profiel) wat iemand minimaal moet weten of kunnen. Medewerkers die direct met AI-systemen werken, denk aan data-analisten, ontwikkelaars of inkopers van AI-tools, hebben andere leerbehoeften dan collega’s die AI slechts indirect raken. Hoe groter het risico van een AI-toepassing en hoe directer iemand ermee werkt, hoe meer diepgaande kennis die persoon nodig zal hebben. Houd ook rekening met de context (in welke omgeving en voor welk doel wordt de AI ingezet) en met praktische factoren zoals de beschikbare tijd, mensen en budget. Dit is ook het moment om na te denken over een leerstrategie die past bij de organisatiecultuur en structuur. Stel prioriteiten: welke groepen moeten als eerste opgeleid worden? Wie hebben baat bij diepgaande technische training over AI, en wie volstaat een algemeen overzicht van kansen en risico’s? Het formuleren van duidelijke leerdoelen per doelgroep maakt de volgende stap, het uitvoeren van gerichte acties, een stuk eenvoudiger en meetbaarder.

Praktijkvoorbeeld: Doelen stellen

Gemeente Meerzicht gebruikte de resultaten van stap 1 om leerdoelen op te stellen voor verschillende groepen werknemers. Zo werd bepaald dat de medewerkers van de sociale dienst die met het fraude-algoritme werken, moeten leren hoe ze de uitkomsten van het AI-systeem correct interpreteren en hoe ze mogelijke vooroordelen (biases) in het model kunnen herkennen en adresseren. Voor het webcare-team dat de chatbot beheert, gold als doel dat zij weten hoe ze de antwoorden van de chatbot monitoren en wanneer ze moeten ingrijpen of doorverbinden naar een mens. Leidinggevenden kregen als doel een algemeen begrip van AI en de implicaties voor beleid en besluitvorming, zodat zij onderbouwde vragen kunnen stellen en beslissingen kunnen nemen over AI-projecten. Daarnaast formuleerde de gemeente een basisniveau AI-kennis voor álle medewerkers (bijvoorbeeld begrip van kernbegrippen als machine learning, bias en bekendheid met de interne AI-richtlijnen), zodat iedereen binnen de organisatie weet waar AI wordt ingezet en welke afspraken er gelden.

Uitvoeren

Met duidelijke doelen voor ogen is het tijd voor de uitvoering: zet concrete leeractiviteiten en maatregelen in om de AI-kennis te vergroten. Kies interventies die passen bij de beoogde doelgroep en leerdoelen. Er zijn diverse mogelijkheden, van traditionele klassikale trainingen tot moderne e-learningmodules en alles daartussenin. Denk aan interactieve workshops, (gast)lezingen, serious games, of on-the-job coaching. Zorg voor een mix die zowel bewustwording creëert als praktische vaardigheden bijbrengt. Cruciaal is om nieuwe medewerkers vanaf dag één mee te nemen in het “AI-verhaal” van de organisatie. Veranker AI-geletterdheid in het inwerkprogramma, zodat het geen bijzaak blijft.

Praktijkvoorbeeld: Uitvoeren

Gemeente Meerzicht voerde een mix van leeractiviteiten in om de gestelde doelen te bereiken. Allereerst kregen alle medewerkers een interactieve workshop “Introductie AI Geletterdheid”, waarin op laagdrempelige wijze werd uitgelegd wat AI is, hoe het binnen de gemeentelijke diensten wordt toegepast, en welke ethische aandachtspunten daarbij spelen. Vervolgens volgde het team van de sociale dienst een verdiepende workshop specifiek over het fraude-algoritme: ze leerden hoe het model werkt, welke biases in data een rol kunnen spelen en hoe ze de aanbevelingen van het systeem kritisch moeten beoordelen in hun besluitvorming. Het webcare-team kreeg een hands-on sessie over het monitoren van de chatbot en het bijstellen van de antwoorden als de AI ernaast zit, zodat inwoners altijd van correcte informatie worden voorzien. Daarnaast lanceerde de gemeente in samenwerking met School of Data Science een nieuwe e-learningmodule over AI-gebruik. Deze module stond open voor alle medewerkers om in hun eigen tempo te doorlopen. Tot slot werd in het onboardingtraject vastgelegd dat elke nieuwe medewerker een introductie krijgt over AI binnen de organisatie (via de genoemde e-learning en een gesprek over de ethische richtlijnen). Zo borgt Meerzicht dat AI-geletterdheid niet eenmalig is, maar voortdurend wordt doorgegeven aan nieuwe collega’s.

Evalueren en bijstellen

Geen implementatie is compleet zonder evaluatie. Meet periodiek of de aanpak effect heeft: zijn de kennis en vaardigheden van medewerkers daadwerkelijk verbeterd? Dit kun je doen door bijvoorbeeld dezelfde nulmeting uit stap 1 na verloop van tijd te herhalen, of door toetsen/quizzen af te nemen na een training. Kijk ook naar harde data: hoeveel medewerkers hebben de cursus afgerond? Moniteer AI-incidenten vanuit een integraal AI Governance beleid. Nemen AI-incidenten of fouten af? Bespreek de bevindingen in een rapportage en deel resultaten met de directie en betrokken teams. Op basis van de bevindingen stuur je bij waar nodig. Wellicht blijkt dat een bepaalde afdeling extra ondersteuning nodig heeft, of dat een bepaald trainingsformat niet aanslaat en vervangen moet worden. Houd er rekening mee dat AI blijft evolueren: nieuwe toepassingen, nieuwe risico’s. Pas het leerplan aan wanneer de situatie daarom vraagt. Evalueren en bijstellen is een iteratief proces: het zorgt ervoor dat de organisatie wendbaar blijft en haar AI-kennisniveau op peil houdt. AI-geletterdheid vraagt dus om een lerende organisatie die hier continu tijd en aandacht aan besteedt. Door regelmatig de cyclus van inventariseren, doelen stellen, uitvoeren en evalueren te doorlopen, wordt AI-geletterdheid verankerd in de organisatiecultuur.

Praktijkvoorbeeld: Evalueren en bijstellen

Enkele maanden na de trainingen voerde Gemeente Meerzicht opnieuw een vragenlijst uit om de voortgang te meten. Hieruit bleek dat het algemene AI-bewustzijn onder medewerkers sterk was toegenomen. Medewerkers konden de basisbegrippen beter uitleggen en gaven aan zich bewuster te zijn van risico’s. Wel merkte men dat in de sociale dienst nog niet iedereen zich zeker voelde over het interpreteren van de modeluitkomsten. De projectgroep AI-geletterdheid heeft de resultaten in een kort verslag gepresenteerd aan het MT, met zowel successen (bijv. hogere cursusdeelname en meer meldingen van kritische vragen bij AI-uitkomsten) als verbeterpunten. Op basis van de feedback besloot de gemeente om aanvullende opfristrainingen te organiseren voor de sociale dienst en om in de basistraining voortaan een extra module op te nemen over het kritisch beoordelen van AI. Ook werd afgesproken dit evaluatieproces jaarlijks te herhalen. Zo blijft Meerzicht het AI-leerprogramma actueel houden, bijvoorbeeld wanneer er nieuwe AI-toepassingen worden geïntroduceerd of als regelgeving (zoals de AI Act) nieuwe eisen stelt.
Met deze vierstappenaanpak bouwt een organisatie stap voor stap aan een hoger niveau van AI-geletterdheid. Belangrijker nog: men cultiveert een continu lerende organisatie rondom AI, waarin medewerkers hun kennis blijven ontwikkelen en zich kunnen aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen. Daarmee voldoet de organisatie niet alleen aan de wettelijke verplichtingen van de AI Act, maar legt zij ook de basis voor het verantwoord en effectief benutten van AI-technologie in de dagelijkse praktijk.
Scroll to Top